LAUREATKA NAGRODY IM. ADAMA MICKIEWICZA
Zyta Rudzka (ur. 1964) – pisarka, dramatopisarka, scenarzystka, psycholożka. Debiutowała powieścią „Białe klisze” w 1993 roku. W późniejszym czasie wydała m.in. świetnie przyjęte książki prozatorskie, jak: „Mykwa” (1999), „Ślicznotka doktora Josefa” (2006), „Krótka wymiana ognia” (2018), „Tkanki miękkie” (2020) oraz ostatnio – „Ten się śmieje, kto ma zęby” (2022). Jest autorką sztuk teatralnych wyróżnionych m.in. Gdyńską Nagrodą Dramaturgiczną czy Gold Remi na Worldfest Independent Film Festival w Houston ( „Zimny Bufet”, „Cukier Stanik”).
Zyta Rudzka jest laureatką Nagrody Literackiej Gdynia za książkę „Krótka wymiana ognia”. Powieść ta weszła także do finału Nagrody Literackiej Nike (2019), a przez tygodnik „Polityka” została uznana za jedną z dziesięciu najlepszych polskich książek dekady. Za tryptyk powieściowy „Ślicznotka doktora Josefa”, „Krótka wymiana ognia” i „Tkanki miękkie” otrzymała Nagrodę „Odry”, a w 2021 roku Nagrodę Literacką m.st. Warszawy oraz Nagrodę Literacką Gryfia za powieść „Tkanki miękkie”.
Twórczość Zyty Rudzkiej tłumaczono na wiele języków, m.in. niemiecki, rosyjski, francuski, czeski, włoski, angielski, chorwacki i japoński.
PROF. INGA IWASIÓW JURORKA KAPITUŁY POZNAŃSKIEJ NAGRODY LITERACKIEJ:
W tym roku mija trzydzieści lat od debiutu Zyty Rudzkiej, którym była powieść „Białe klisze” (1993). Nagroda dla pisarki nie ma jednak charakteru podsumowania, nie wyraża uznania „za całokształt”. Cechą szczególną pisarstwa Rudzkiej jest bowiem zmienność i rozwój, których nie daje się ująć z zdawkową, odświętną formułę. Mając więc w pamięci znakomite powieści i dramaty powstające na przestrzeni trzech dekad, nagradzamy powieść najnowszą „Ten się śmieje, kto ma zęby” (2022).
Rudzka zawsze pracuje tyleż z tematami, ile w materii języka. Wypróbowuje wielorakie rejestry mowy, w tym tej potocznej, zasłyszanej i zamienianej w ciągi monologów. Zawsze zainteresowana formą, przenosi doświadczenia prozy do dramatu; teatru do książki. Dostajemy dzięki temu opowieści sążniste, choć operujące skrótem; sceny i wypowiedzenia, od których trudno się oderwać, tak jak trudno byłoby wyjść w trakcie spektaklu.
„Ten się śmieje, kto ma zęby” to miejska, dzielnicowa ballada o życiu wypełnionym miłością, kłopotami i pracą. Obok głównej bohaterki pojawia się cała plejada osób zajętych ginącymi zawodami rzemieślniczymi. Rewersem ich pracowitego i rozkosznego życia jest śmierć, o której godną oprawę zadbać musi Wera, fryzjerka męska, wdowa po niewiernym dżokeju. Precyzyjna brawura pisarki wywołuje śmiech i zadumę, prowadzi przez podwórka i zakamarki do pytań o więzi, powinności, wolność i pamięć.
JAN GONDOWICZ, LAUREAT POZNAŃSKIEJ NAGRODY LITERACKIEJ Z 2021 ROKU:
Zyta Rudzka to talent okrutny. (…) Ta twórczość (wliczając teksty sceniczne), sięgająca w społeczną nieświadomość ludzi naszych czasów, w pokłady urazów, kompleksów, niechęci i poronionych buntów, stanowi jedno z najwyrazistszych zjawisk współczesnej prozy polskiej – dzieło brutalne, przenikliwe, konsekwentne, w pełni oryginalne, godne miana pisarstwa wielkiej miary.
PROF. BERNADETTA DARSKA, KRYTYCZKA LITERACKA I LITERATUROZNAWCZYNI:
Zyta Rudzka to współcześnie jedna z najciekawszych polskich pisarek. Ostatnia jej powieść pt. „Ten się śmieje, kto ma zęby” dobitnie pokazała stylistyczne mistrzostwo, niebywały wprost słuch językowy oraz brawurę w myśleniu o kompozycji tekstu. Kto wie, czy Rudzka nie stworzyła właśnie jednego z najważniejszych dzieł po 1989 roku!
LAUREATKA NAGRODY – STYPENDIUM IM. STANISŁAWA BARAŃCZAKA 2023
Anna Wakulik (ur. 1988 w Gdańsku) – dramatopisarka. W latach 2012–2014 kierowniczka literacka Teatru im. L. Solskiego w Tarnowie. W latach 2017–2020 dramaturżka Teatru Dramatycznego w Warszawie, a od 2022 roku Teatru Wybrzeże w Gdańsku. Czterokrotna finalistka Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej. Jej sztuki wystawiano m.in. w teatrze The Royal Court w Londynie, Teatrze Polskim w Poznaniu, Teatrze Polonia, Teatrze Telewizji. W 2021 roku ukazała się antologia jej sztuk pt. „Błąd wewnętrzny”, a w 2022 roku książkowe wydanie „Grupy krwi”.
Laudacja Magdaleny Kicińskiej, jurorki Poznańskiej Nagrody Literackiej:
Teksty tegorocznej laureatki Nagrody – Stypendium im. Stanisława Barańczaka są głęboko osadzone w otaczającej nas rzeczywistości, odnoszą się do niej i z niej czerpią, opowiadając przez siebie – czy też przez głosy bohaterów – o nas. O Annie Wakulik pisze Magdalena Kicińska, jurorka Poznańskiej Nagrody Literackiej.
Cała trójka tegorocznych nominowanych: Łukasz Barys i jego proza, Ivan Davydenko i jego niepozostawiający nikogo obojętnym debiut poetycki i wreszcie dramaty Anny Wakulik – to bogactwo materiału literackiego, z którym jako jury musieliśmy i musiałyśmy się zmierzyć.
Im bardziej się w to bogactwo zagłębialiśmy, tym bardziej wybór jednego tylko autora czy autorki wydawał się nam – jak chyba zawsze w takiej sytuacji – wręcz niemożliwy. Podczas długich rozmów, w czasie których analizowaliśmy dorobek, języki twórcze, poruszane tematy, wyłoniła się w końcu decyzja, którą z największą radością ogłaszam: Anna Wakulik laureatką tegorocznej Nagrody – Stypendium im. Stanisława Barańczaka!
Zwróciła ona naszą uwagę swoimi dramatami, bo to tę formę opowiadania rzeczywistości wybrała laureatka. Formę, dodajmy, wciąż pomijaną, kiedy rozmawiamy o literaturze. Mamy nadzieję, że ta niewidzialność zostanie przełamana również dzięki naszej decyzji.
Dramaty, w tym oczywiście dramaty Anny Wakulik, są literaturą najwyższej próby. Dwa wydane tomy: opublikowany w 2021 roku Błąd wewnętrzny i ubiegłoroczna Grupa krwi to książki, które prezentują znaczną część dorobku dramatopisarki, ale nie całość, która jest zdecydowanie szersza, bo Wakulik pisze od wielu lat i od wielu lat jej dramaty są nie tylko wyróżniane, ale przede wszystkim wystawiane na scenach teatrów. Nie bez przyczyny.
Teksty laureatki są głęboko osadzone w otaczającej nas rzeczywistości, odnoszą się do niej i z niej czerpią, opowiadając przez siebie – czy też przez głosy bohaterów wykreowanych przez Wakulik – o nas. Psychologia postaci, które powołuje do tego podwójnego życia (aby były dla nas nośnikiem i odbiorcą naszych własnych emocji), prezentowana w tekście pozwala się w nich odnaleźć. Możemy wejść w nią jak w formę, w której wydobywa się to, co ukryte, to, czego się boimy, o czym nie mówimy innym – ani sobie. Dzieje się to w dużej mierze dzięki dialogom opartym na wychwyconych z codzienności frazach, budujących bohaterów i bohaterki opowieści Wakulik. Jesteśmy z nimi, obok, blisko, jesteśmy nimi.
Co, jeśli nie to właśnie, jest esencją literatury: nazywanie emocji, nadawanie struktury temu, kim jesteśmy i co czujemy, suflerowanie słów temu, co niewypowiedziane. Nagrodzona autorka tym, co pisze i jak to robi, odpowiada na te literackie żądania. Daje nam teksty, które stawiają w centrum człowieka takiego jak my, bierze go w obronę, prowadzi przez konflikty, ocala, kiedy trzeba. Towarzyszenie im w tej drodze pozwala i nam ją przemierzyć, przeżywając po drodze momenty olśnienia.
Gratulując laureatce, nie sposób zwrócić się również do naszych dwóch finalistów. Wiedzcie, że wybór nie był dla nas łatwy: za każdym z Waszej trójki przemawiały mocne argumenty. Poza tym fakt, że reprezentujecie razem trzy podstawowe rodzaje literackie: dramat, epikę i lirykę podkreśla, że Wasz głos jest nie tylko godny uwagi, ale skupiający ją, słyszany, niezależnie od formy, w jakiej do nas mówicie – chcemy Was słuchać. Piszcie więc dalej, bo czekamy.
Dziękuję.
Nominowani do Nagrody-Stypendium im. Stanisława Barańczaka 2023
Łukasz Barys (ur. 1997 w Pabianicach) – poeta, prozaik. Autor tomu poezji „Wysokie słońce” (2020), a także dwóch powieści „Kości, które nosisz w kieszeni” (2021) i „Jeśli przecięto cię na pół” (2022). Za książkę poetycką otrzymał nagrodę na festiwalu „Złoty Środek Poezji”. Jest także laureatem m.in. Międzynarodowego Konkursu im. Siegfreda Lenza, konkursu Krajobrazy słowa (nagroda główna w 2020 r.) i konkursu im. Leopolda Tyrmanda Inspirowani Tyrmandem. Za swój debiut prozatorski „Kości, które nosisz w kieszeni” otrzymał Paszport „Polityki” (2022).
PROF. GRZEGORZ OLSZAŃSKI, CZŁONEK KAPITUŁY POZNAŃSKIEJ NAGRODY LITERACKIEJ:
Łukasz Barys debiutował jako poeta i mimo zwrotu w stronę prozy poetą pozostał. Widać to doskonale w groteskowych neologizmach, efektownych metaforach, zdaniach kalamburach, w które obfituje jego proza. Powiedzieć, że Łukasz Barys jest jednym z najbardziej wyrazistych pisarzy młodego pokolenia – to nic nie powiedzieć. Niech mu książki lekkie będą!
Ivan Davydenko (ur. 1988 w Żytomierzu) – poeta, redaktor. Pisze wiersze, także po polsku, mimo że polski nie jest jego pierwszym językiem. Mieszka i pracuje w Lublinie, gdzie jest redaktorem naczelnym i wydawcą magazynu literackiego „Malkontenty”. Autor podcastu „Jak zostać Ukraińcem”. W 2022 roku ukazał się jego debiut poetycki pt. „Halal”.
PROF. PIOTR ŚLIWIŃSKI, CZŁONEK KAPITUŁY POZNAŃSKIEJ NAGRODY LITERACKIEJ:
„Halal” Ivana Davydenki, debiut młodego poety, Ukraińca, który po paru latach mieszkania w Polsce zżył się z polszczyzną i z polskim wierszem w stopniu zdumiewającym, nie powinien przejść niezauważony. On nie potrzebuje żadnej taryfy ulgowej. Ani pochodzenie autora, ani wojna wyniszczająca jego kraj ojczysty nie są potrzebne do tego, by usłyszeć czystą i mocną liryczność, która przenika, ożywiając, obrazy i sceny trywialne i niepoetyckie.
